Setki tysięcy ludzi z ponad 110 krajów wybrało nazwy dla układów planetarnych w ramach obchodów 100-lecia Międzynarodowej Unii Astronomicznej (IAU)

IAU100 NameExoWorlds

17 grudnia 2019 r. podczas konferencji prasowej w Paryżu (Francja) ogłoszono nazwy dla ponad 100 zestawów egzoplanet i gwiazd w ramach kampanii IAU100 NameExoWorlds. W związku z obchodami setnej rocznicy Międzynarodowej Unii Astronomicznej (IAU100) w roku 2019, ponad 110 krajów zorganizowało narodowe konkursy, w których wzięło udział ponad 780 tysięcy osób na całym świecie. W ramach konkursów można było zaproponować i wybrać nazwy dla egzoplanet i ich gwiazd macierzystych.

Uwaga: jest to tłumaczenie ogólnoświatowego komunikatu Międzynarodowej Unii Astronomicznej, natomiast szczegóły dotyczące polskich nazw dla planety i gwiazdy zostały przedstawione w osobnym komunikacie Polskiego Towarzystwa Astronomicznego.

Projekt IAU100 NameExoWorlds odnotował masowy udział na całym świecie – społeczeństwa chętnie zaangażowały się w ekscytującą możliwość zasugerowania mających znaczenie, kreatywnych i unikatowych nazw dla systemów planetarnych. Jest to dopiero drugi raz w historii, gdy przeprowadzono kampanię związaną z nazywaniem gwiazd i egzoplanet. Łącznie napłynęło 360 000 propozycji z ponad 110 krajów. Krajowe komitety we wszystkich państwach przeanalizowały propozycje i zredukowały ich liczbę do krótkich list poddanych następnie publicznemu głosowaniu. Łącznie 420 000 osób zagłosowało na wybrane propozycje. Niniejszy projekt będzie miał długotrwały wpływ, ponieważ zwycięskie nazwy będą używane równolegle z istniejącymi oznaczeniami naukowymi. Uwzględnione będą też wzmianki o osobie, grupie lub instytucji, która zasugerowała daną nazwę.

„Astronomiczne obserwacje minionego pokolenia doprowadziły do odkrycia ponad 4000 planet krążących wokół innych gwiazd – nazywanych egzoplanetami. Liczba odkryć podwaja się co dwa i pół roku, ukazując całkiem nowe populacje planet i stawiając naszą własną Ziemię i Układ Słoneczny w innej perspektywie. Statystycznie większość gwiazd na niebie z dużym prawdopodobieństwem, posiada własne planety – są one wszędzie” powiedział Eric Mamajek, współprzewodniczący Komitetu Sterującego NameExoWorlds. „Podczas gdy astronomowie katalogują swoje nowe odkrycia przy pomocy oznaczeń podobnych do numerów telefonów, coraz większe zainteresowanie wśród naukowców i społeczeństwa zdobywa także przypisywanie nazw własnych, podobnie jak uczyniono w przypadku ciał Układu Słonecznego” dodał Mamajek.

Globalny projekt IAU100 NameExoWorlds został pomyślany w celu pobudzenia świadomości naszego miejsca we Wszechświecie i refleksji w jaki sposób Ziemia może być potencjalnie odbierana przez cywilizację na innej planecie. Ponieważ IAU jest organem odpowiedzialnym za przyznawanie oficjalnych oznaczeń i nazw obiektom niebieskim, obchody IAU100 w 2019 roku zostały wykorzystane jako specjalna okazja do zaoferowania każdemu krajowi szansy na nazwanie jednego systemu planetarnego, składającego się z egzoplanety i gwiazdy macierzystej. Kierownik Projektu IAU100 NameExoWorlds, Eduardo Monfardini Penteado, powiedział: „Kampania IAU100 NameExoWorlds dała społeczeństwu niezwykłą szansę pomocy w nazwaniu ponad 100 nowych światów i ich gwiazd, a także pomogła IAU ustanowić interesujące tematy nazewnicze do nadawania nazw przyszłym odkryciom w tych systemach.”

Gwiazda przydzielona do nazwania każdemu narodowi jest widoczna z danego kraju oraz wystarczająco jasno, aby zobaczyć ją przez niewielkie teleskopy. Odpowiednie krajowe komitety były odpowiedzialne za zorganizowanie warunków do udziału społeczeństwa w konkursie, stosując metodologię i zasady ustanowione przez Komitet Sterujący IAU100 NameExoWorlds Steering Committee.

Nowo nazwane egzoplanety są prawdopodobnie gazowymi olbrzymami i wszystkie zostały odkryte przy pomocy jednej z dwóch metod naukowych: metody tranzytów – gdy planety są obserwowane w trakcie przejścia przed swoimi gwiazdami, blokując część światła gwiazdy, albo metody prędkości radialnych – gdy dokładne pomiary widma gwiazdy ujawniają „chybotanie się” gwiazdy do przodu i do tyłu pod wpływem grawitacji planety [1].

Niektóre z przykładów nowych nazw IAU dla egzoplanet obejmują:

Irlandia: Nazwy mitologicznych psów (Bran, Tuiren) z irlandzkiej legendy o narodzinach Brana, dla planety HAT-P-36b (Bran) krążącej wokół gwiazdy HAT-P-36 (Tuiren) w konstelacji Psów Gończych,
Jordania: Nazwy starożytnych miast i chronionych obszarów w południowej Jordanii, dla egzoplanety WASP-80b (Wadirum) krążącej wokół gwiazdy WASP-80 (Petra) w gwiazdozbiorze Orła,
Malezja: Nazwy kamieni szlachetnych w języku malajskim, dla egzoplanety HD 20868 b (Baiduri) okrążającej gwiazdę HD 20868 (Intan) w konstelacji Pieca,
Burkina Faso: Nowe nazwy dla planety HD 30856 b (Nakambé) I jej gwiazdy HD 30856 (Mouhoun) odnoszą się do lokalnych nazw dla głównych rzek w Burkina Faso. System znajduje się na niebie w konstelacji rzeki Erydan.

W ramach wsparcia dla Międzynarodowego Roku Rdzennych Języków 2019, osoby mówiące rdzennymi językami był zachęcane do zaproponowania nazw z tych języków. Kilkadziesiąt wybranych nazw ma etymologię z rdzennych języków. Zwycięska propozycja w Argentynie została nadesłana przez nauczyciela i lidera rdzennej społeczności Moqoit. Nowe nazwy dla planety HD 48265 b (Naqaya) I gwiazdy HD 48265 (Nosaxa) oznaczają w języku Moqoit odpowiednio “krewnego z rodziny brata” (co odnosi się do wszystkich ludzi jako „braci”) i wiosnę (dosłownie: nowy rok).

„IAU jest zadowolona widząc szerokie międzynarodowe zainteresowanie, jakie wygenerowała kampania IAU100 NameExoWorlds,” zauważyła Prezydent-Elekt IAU, Debra Elmegreen. „To satysfakcjonujące, że tak wielu ludzi na całym globie pomogło w tworzeniu nazw dla systemu planetarnego istotnego dla ich kultury i dziedzictwa. Wysiłek ten pomaga zjednoczyć nas w eksploracji Wszechświata.”

Projekt IAU100 NameExoWorlds został zorganizowany w ramach obchodów setnej rocznicy IAU w 2019 roku. W ramach ponad 5000 wydarzeń w 140 krajach, miliony ludzi na całym świecie świętowało astronomiczne przełomy, które ukształtowały naukę, technologię i kulturę w trakcie ostatniego stulecia, a także zwróciło uwagę na rolę astronomii jako narzędzia w edukacji, rozwoju i dyplomacji. Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej IAU100.

W trakcie roku angażowaliśmy się w akcje skierowane do społeczeństwa poprzez różne aktywności astronomiczne z okazji setnej rocznicy IAU. Globalny projekt IAU100 NameExoWorlds był idealną inicjatywą na zamknięcie roku pełnego różnych projektów dla społeczeństwa. Z pewnością będzie miał długotrwały wpływ przez kolejne lata” podsumowała Prezydent IAU, Ewine van Dishoeck.

Uwagi

[1] Druga z metod jest słynna z zaimplementowania przez laureatów Nagrody Nobla z Fizyki 2019 „za odkrycie egzoplanety okrążającej gwiazdę typu słonecznego” w 1995 roku. Egzoplaneta oznaczona jako 51 Pegasi b, została nazwana Dimidium w pierwszej publicznej kampanii ameExoWorlds w 2015 r.

Więcej informacji

IAU to międzynarodowa organizacja astronomiczna, która łączy ponad 13500 zawodowych astronomów z ponad 100 krajów świata. Jej misją jest promowanie i ochrona astronomii poprzez współprace międzynarodową, we wszystkich jej aspektach, w tym w badaniach naukowych, popularyzacji, edukacji i rozwoju. IAU jest także uznaną międzynarodowo instytucją, która ustala nazwy dla obiektów niebieskich i struktur na ich powierzchniach. Międzynarodowa Unia Astronomiczna (IAU) powstała w 1919 roku i jest największą na świecie organizacją skupiającą zawodowych astronomów.

Skład Komitetu Sterującego IAU100 NameExoWorlds:

Guillem Anglada-Escudé, Queen Mary University of London, Hiszpania
Piero Benvenuti, poprzedni Sekretarz Generalny IAU, IWłochy
John Brown Paul Strachan, Queen Mary University of London, Wielka Brytania
Lina Canas, Koordynator IAU OAO, Portugalia
Sze-leung Cheung, poprzdni Koordynator IAU OAO, Hong Kong, Chiny
Debra Elmegreen, Prezydent-Elekt IAU, USA
Alain Lecavelier des Etangs, Institut d’Astrophysique de Paris, Francja (współprzewodniczący)
Lars Lindberg Christensen, Rzecznik Prasowy IAU, Dania
Eric Mamajek, Jet Propulsion Laboratory/California Institute of Technology, USA (współprzewodniczący)
Eduardo Penteado, Kierownik Projektu IAU100 NameExoWorlds, Brazylia
Jorge Rivero González, Koordynator IAU100, Hiszpania
Gareth Williams, Harvard Smithsonian Center for Astrophysics, USA
Hitoshi Yamaoka, IAU NOC Japan, Japonia

Linki