17 grudnia 2019 r. podczas konferencji prasowej w Paryżu (Francja) ogłoszono nazwy dla ponad 100 zestawów egzoplanet i gwiazd w ramach kampanii IAU100 NameExoWorlds. W związku z obchodami setnej rocznicy Międzynarodowej Unii Astronomicznej (IAU100) w roku 2019, ponad 110 krajów zorganizowało narodowe konkursy, w których wzięło udział ponad 780 tysięcy osób na całym świecie. W ramach konkursów można było zaproponować i wybrać nazwy dla egzoplanet i ich gwiazd macierzystych.
Uwaga: jest to tłumaczenie ogólnoświatowego komunikatu Międzynarodowej Unii Astronomicznej, natomiast szczegóły dotyczące polskich nazw dla planety i gwiazdy zostały przedstawione w osobnym komunikacie Polskiego Towarzystwa Astronomicznego.
Projekt IAU100 NameExoWorlds odnotował masowy udział na całym świecie – społeczeństwa chętnie zaangażowały się w ekscytującą możliwość zasugerowania mających znaczenie, kreatywnych i unikatowych nazw dla systemów planetarnych. Jest to dopiero drugi raz w historii, gdy przeprowadzono kampanię związaną z nazywaniem gwiazd i egzoplanet. Łącznie napłynęło 360 000 propozycji z ponad 110 krajów. Krajowe komitety we wszystkich państwach przeanalizowały propozycje i zredukowały ich liczbę do krótkich list poddanych następnie publicznemu głosowaniu. Łącznie 420 000 osób zagłosowało na wybrane propozycje. Niniejszy projekt będzie miał długotrwały wpływ, ponieważ zwycięskie nazwy będą używane równolegle z istniejącymi oznaczeniami naukowymi. Uwzględnione będą też wzmianki o osobie, grupie lub instytucji, która zasugerowała daną nazwę.
„Astronomiczne obserwacje minionego pokolenia doprowadziły do odkrycia ponad 4000 planet krążących wokół innych gwiazd – nazywanych egzoplanetami. Liczba odkryć podwaja się co dwa i pół roku, ukazując całkiem nowe populacje planet i stawiając naszą własną Ziemię i Układ Słoneczny w innej perspektywie. Statystycznie większość gwiazd na niebie z dużym prawdopodobieństwem, posiada własne planety – są one wszędzie” powiedział Eric Mamajek, współprzewodniczący Komitetu Sterującego NameExoWorlds. „Podczas gdy astronomowie katalogują swoje nowe odkrycia przy pomocy oznaczeń podobnych do numerów telefonów, coraz większe zainteresowanie wśród naukowców i społeczeństwa zdobywa także przypisywanie nazw własnych, podobnie jak uczyniono w przypadku ciał Układu Słonecznego” dodał Mamajek.
Globalny projekt IAU100 NameExoWorlds został pomyślany w celu pobudzenia świadomości naszego miejsca we Wszechświecie i refleksji w jaki sposób Ziemia może być potencjalnie odbierana przez cywilizację na innej planecie. Ponieważ IAU jest organem odpowiedzialnym za przyznawanie oficjalnych oznaczeń i nazw obiektom niebieskim, obchody IAU100 w 2019 roku zostały wykorzystane jako specjalna okazja do zaoferowania każdemu krajowi szansy na nazwanie jednego systemu planetarnego, składającego się z egzoplanety i gwiazdy macierzystej. Kierownik Projektu IAU100 NameExoWorlds, Eduardo Monfardini Penteado, powiedział: „Kampania IAU100 NameExoWorlds dała społeczeństwu niezwykłą szansę pomocy w nazwaniu ponad 100 nowych światów i ich gwiazd, a także pomogła IAU ustanowić interesujące tematy nazewnicze do nadawania nazw przyszłym odkryciom w tych systemach.”
Gwiazda przydzielona do nazwania każdemu narodowi jest widoczna z danego kraju oraz wystarczająco jasno, aby zobaczyć ją przez niewielkie teleskopy. Odpowiednie krajowe komitety były odpowiedzialne za zorganizowanie warunków do udziału społeczeństwa w konkursie, stosując metodologię i zasady ustanowione przez Komitet Sterujący IAU100 NameExoWorlds Steering Committee.
Nowo nazwane egzoplanety są prawdopodobnie gazowymi olbrzymami i wszystkie zostały odkryte przy pomocy jednej z dwóch metod naukowych: metody tranzytów – gdy planety są obserwowane w trakcie przejścia przed swoimi gwiazdami, blokując część światła gwiazdy, albo metody prędkości radialnych – gdy dokładne pomiary widma gwiazdy ujawniają „chybotanie się” gwiazdy do przodu i do tyłu pod wpływem grawitacji planety [1].
Niektóre z przykładów nowych nazw IAU dla egzoplanet obejmują:
- Irlandia: Nazwy mitologicznych psów (Bran, Tuiren) z irlandzkiej legendy o narodzinach Brana, dla planety HAT-P-36b (Bran) krążącej wokół gwiazdy HAT-P-36 (Tuiren) w konstelacji Psów Gończych,
- Jordania: Nazwy starożytnych miast i chronionych obszarów w południowej Jordanii, dla egzoplanety WASP-80b (Wadirum) krążącej wokół gwiazdy WASP-80 (Petra) w gwiazdozbiorze Orła,
- Malezja: Nazwy kamieni szlachetnych w języku malajskim, dla egzoplanety HD 20868 b (Baiduri) okrążającej gwiazdę HD 20868 (Intan) w konstelacji Pieca,
- Burkina Faso: Nowe nazwy dla planety HD 30856 b (Nakambé) I jej gwiazdy HD 30856 (Mouhoun) odnoszą się do lokalnych nazw dla głównych rzek w Burkina Faso. System znajduje się na niebie w konstelacji rzeki Erydan.
W ramach wsparcia dla Międzynarodowego Roku Rdzennych Języków 2019, osoby mówiące rdzennymi językami był zachęcane do zaproponowania nazw z tych języków. Kilkadziesiąt wybranych nazw ma etymologię z rdzennych języków. Zwycięska propozycja w Argentynie została nadesłana przez nauczyciela i lidera rdzennej społeczności Moqoit. Nowe nazwy dla planety HD 48265 b (Naqaya) I gwiazdy HD 48265 (Nosaxa) oznaczają w języku Moqoit odpowiednio “krewnego z rodziny brata” (co odnosi się do wszystkich ludzi jako „braci”) i wiosnę (dosłownie: nowy rok).
„IAU jest zadowolona widząc szerokie międzynarodowe zainteresowanie, jakie wygenerowała kampania IAU100 NameExoWorlds,” zauważyła Prezydent-Elekt IAU, Debra Elmegreen. „To satysfakcjonujące, że tak wielu ludzi na całym globie pomogło w tworzeniu nazw dla systemu planetarnego istotnego dla ich kultury i dziedzictwa. Wysiłek ten pomaga zjednoczyć nas w eksploracji Wszechświata.”
Projekt IAU100 NameExoWorlds został zorganizowany w ramach obchodów setnej rocznicy IAU w 2019 roku. W ramach ponad 5000 wydarzeń w 140 krajach, miliony ludzi na całym świecie świętowało astronomiczne przełomy, które ukształtowały naukę, technologię i kulturę w trakcie ostatniego stulecia, a także zwróciło uwagę na rolę astronomii jako narzędzia w edukacji, rozwoju i dyplomacji. Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej IAU100.
W trakcie roku angażowaliśmy się w akcje skierowane do społeczeństwa poprzez różne aktywności astronomiczne z okazji setnej rocznicy IAU. Globalny projekt IAU100 NameExoWorlds był idealną inicjatywą na zamknięcie roku pełnego różnych projektów dla społeczeństwa. Z pewnością będzie miał długotrwały wpływ przez kolejne lata” podsumowała Prezydent IAU, Ewine van Dishoeck.
Uwagi
[1] Druga z metod jest słynna z zaimplementowania przez laureatów Nagrody Nobla z Fizyki 2019 „za odkrycie egzoplanety okrążającej gwiazdę typu słonecznego” w 1995 roku. Egzoplaneta oznaczona jako 51 Pegasi b, została nazwana Dimidium w pierwszej publicznej kampanii ameExoWorlds w 2015 r.
Więcej informacji
IAU to międzynarodowa organizacja astronomiczna, która łączy ponad 13500 zawodowych astronomów z ponad 100 krajów świata. Jej misją jest promowanie i ochrona astronomii poprzez współprace międzynarodową, we wszystkich jej aspektach, w tym w badaniach naukowych, popularyzacji, edukacji i rozwoju. IAU jest także uznaną międzynarodowo instytucją, która ustala nazwy dla obiektów niebieskich i struktur na ich powierzchniach. Międzynarodowa Unia Astronomiczna (IAU) powstała w 1919 roku i jest największą na świecie organizacją skupiającą zawodowych astronomów.
Skład Komitetu Sterującego IAU100 NameExoWorlds:
- Guillem Anglada-Escudé, Queen Mary University of London, Hiszpania
- Piero Benvenuti, poprzedni Sekretarz Generalny IAU, IWłochy
- John Brown Paul Strachan, Queen Mary University of London, Wielka Brytania
- Lina Canas, Koordynator IAU OAO, Portugalia
- Sze-leung Cheung, poprzdni Koordynator IAU OAO, Hong Kong, Chiny
- Debra Elmegreen, Prezydent-Elekt IAU, USA
- Alain Lecavelier des Etangs, Institut d’Astrophysique de Paris, Francja (współprzewodniczący)
- Lars Lindberg Christensen, Rzecznik Prasowy IAU, Dania
- Eric Mamajek, Jet Propulsion Laboratory/California Institute of Technology, USA (współprzewodniczący)
- Eduardo Penteado, Kierownik Projektu IAU100 NameExoWorlds, Brazylia
- Jorge Rivero González, Koordynator IAU100, Hiszpania
- Gareth Williams, Harvard Smithsonian Center for Astrophysics, USA
- Hitoshi Yamaoka, IAU NOC Japan, Japonia
Linki
- IAU NameExoWorlds: http://www.nameexoworlds.iau.org/
- What is an Exoplanet?: https://exoplanets.nasa.gov/what-is-an-exoplanet/about-exoplanets/
- NASA Exoplanet Archive: https://exoplanetarchive.ipac.caltech.edu/
Kontakt
Eduardo Monfardini Penteado
IAU100 NameExoWorlds Project Manager
Email: nameexoworlds@oao.iau.org
Jorge Rivero González
IAU100 Coordinator
Email: rivero@strw.leidenuniv.nl
Lars Lindberg Christensen
IAU Press Officer
Garching bei München, Germany
Cell: +49 173 38 72 621
Email: lars@eso.org